GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ROKETÇİLİK

BEYDA ALTUNBAŞ
beyda.altunbas@gmail.com

11. yüzyılda barutun bulunmasından 200 yıl sonra Çinliler, eğlence amacıyla ürettikleri barutlu mekanizmaları savaş silahı olarak kullanmaya başladılar. Bu ilkel roketlere ateş okları denirdi ve sapana benzeyen bir çeşit fırlatma rampasından ateşlenirlerdi. Yanma sonrası oluşan sıcak gazların çıkması için içi barutla dolu kapalı borunun bir ucuna delik açılırdı. Ateş oklarında dengeyi sağlamak ve yönelmeyi kontrol edebilmek için uzun bir sopa bulunuyordu.

Ateş oklarının gelişmiş versiyonları tarih boyunca birçok ülke tarafından kara ve deniz savaşında kullanıldı. Bunlardan biri Congreve roketiydi. Adını geliştiricisi Sir William Congreve’den alan bu roket yalnızca savaşlarda kullanılmadı. Mucit Henry Trengrouse’un eklemiş olduğu bir düzenek sayesinde Congreve roketleri denizcilerin güvenliğini sağlamak için de kullanıldı. Gerekli koşullar altında benzer bir uygulama günümüzde hala uygulanmaktadır. Yine aynı dönemde gerçekleşen 1812 Savaşı sırasında, Amerika Birleşik Devletleri ulusal marşının yazarı Francis Scott Key, marşta geçen “roketlerin kırmızı parıltısı” ifadesini Congreve roketlerinden ilham alarak eklemiştir.

Yıllar süren araştırma-geliştirme çabalarının ilk meyvesi, ilk modern model roket ve model roket motoru bir piroteknik uzmanı olan Orville Carlisle ve model uçaklara ilgi duyan kardeşi Robert tarafından 1954 yılında tasarlandı. Kurulan ilk model roket şirketi G. Harry Stine ve arkadaşları tarafından Colorado’da açılan Model Missiles Inc. (Model Füzeler A.Ş.) olmuştu. Roket motorları Carlisle’ın tavsiye ettiği bir havai fişek şirketi tarafından yapılıyordu. Bu ikilinin ortak tutkusunu beraber geliştirmesi sayesinde 1957 yılında National Association of Rocketry (Amerikan Ulusal Roketçilik Kurumu) kuruldu.

Amerikan Ulusal Roketçilik Kurumu’nun kurucularından G. Harry Stine (solda) ve Orville H. Carlisle (sağda).

Kurumun ilk icraatı, Orville Carlisle’ın 1 Temmuz’da yapmış olduğu tasarımların patentini alması oldu.

Bu patentin alınmasından 3 ay sonra, 4 Ekim 1957’de SSCB (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği), Sputnik 1 görevi için fırlatma gerçekleştirdi. Adını Rusça uydu anlamına gelen Sputnik kelimesinden alan bu görevin tasarımı roket bilimci Sergey Korolyov’a aittir. Görev, üretilen ilk yapay uydunun uzay aracı yardımıyla yörüngeye yerleştirilmesini kapsıyordu. Fırlatma, bugün Kazakistan sınırları içerisinde kalan Baykonur Uzay Üssü’nden gerçekleştirildi ve görev yaklaşık 3 hafta sürdü.

Orville Carlisle’ın patenti.

1 yıl sonra ise, 1 Ekim 1958’de Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) faaliyete geçti ve buna bağlı olarak da uzay araştırmaları hız kazandı. Bu gelişmelerim ardından birçok ülke, uzayı keşfetmek ve çalışmalarda söz sahibi olabilmek amacıyla merkezler kurmaya başladı.

Günümüze bakacak olursak Soğuk Savaş yıllarındaki kadar sert olmasa da rekabetçi bir uzay yarışı halen sürmektedir. Gelin bu yarışta “Ben de varım!” diyen şirketlere beraber göz atalım.

SpaceX, 2002 yılında Elon Musk tarafından Amerika Birleşik Devletleri’nin Kaliforniya eyaletinde bulunan Hawthrone şehrinde kurulan bir uzay taşımacılığı şirketidir. Mars’ın kolonileştirilmesini sağlamak üzere uzay taşımacılığı maliyetlerini minimize etme amacıyla kurulmuştur. Falcon 1, Falcon 9, Falcon Heavy ve Dragon adında uzay araçları geliştiren şirket tekrar kullanılabilirlik üzerine çalışmış ve başarılı olmuştur. Şirket; Merlin, Kestrel ve Draco adını verdikleri roket motorlarını üreterek sektördeki en ucuz fırlatma fiyatını verebilmiş ve ortalama roket geliştirme/üretme zamanını azaltma olanağı tanımıştır. 30 Mayıs 2020’de insanlı uzay görevi gerçekleştiren ilk özel şirket olan SpaceX, NASA’ya ait olan fırlatma sistemlerini kullanmaktadır.

RocketLab, 2006 yılında kurucusu Peter J. Beck henüz 29 yaşında bir mühendisken Yeni Zelanda’da faaliyete geçen bir havacılık ve uzay taşımacılığı şirketidir. 2009 yılında ilk roketlerini başarılı bir şekilde fırlatan şirket, bu başarısıyla güney yarımküreden uzaya roket gönderen ilk şirket olma ünvanını almıştır. 2013 yılında merkezini Amerika Birleşik Devletleri’nin Kaliforniya eyaletine alarak çalışmalarını sürdürmüştür. Kendi fırlatma rampasını kullanarak uzaya roket gönderen ilk özel uzay şirketi ünvanına sahip olan RocketLab, misyonlarına eğlenceli isimler vermesiyle de tanınıyor.

Blue Origin, 2000 yılında Amazon kurucusu Jeff Bezos tarafından Amerika Birleşik Devletleri’nin Washington eyaletine bağlı Kent şehrinde kurulan havacılık ve uzay araştırma şirketidir. Şirketin ana amacı, çok daha az maliyetle ve tam güvenlik içerisinde uzaya yolculuk yapabilmeyi mümkün kılmayı amaçlayan teknolojiler geliştirmektir.

Ariane Space, 1980 yılında Frederic d’Allest tarafından Fransa’nın Courcouronne şehrinde kurulan ve uzaya fırlatma hizmeti sunan uluslararası bir şirkettir. İlk ticari uçuşu olan Spacenet F1’i 23 Mayıs 1984’te gerçekleştiren şirket, fırlatma merkezi olarak Fransız Guyanası’nda bulunan Guyana Uzay Merkezi’ni kullanmaktadır. Şirketin 2017’nin Mayıs Ayı itibariyle yayınladığı verilere bakacak olursak toplam 254 kalkış gerçekleştirmiş ve uzaya 550 adet uydu göndermiştir.

United Launch Alliance, 2006 yılında Lockheed Martin ve Boeing ortaklığında Amerika Birleşik Devletleri’nin Kolorado Eyaletine bağlı Centennial şehrinde kurulan havacılık ve uzay mühendisliği şirketidir. NASA ve Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı’na hizmet veren şirket, Atlas V, Delta II ve Delta IV olmak üzere üç roketi bulunmaktadır.

Gelişen araştırma yöntemleri ve uygulama laboratuvarlarıyla beraber ilerleyen insanlığın evreni merak yolculuğunda, bir kısma ışık tutan bu mekanizma, önümüzdeki yıllarda bizleri daha da şaşırtacak gibi görünüyor. Uzay Çağı’na hazır mıyız?

Sputnik 1 uzay aracı.

KAYNAKÇA
1- https://okanyuksel.com/2016/05/internet-nasil-calisir/sputnik-uzay-araci/ (3. görsel)
2- Walter A. McDougall “Shooting the Moon^”, American Heritage, Winter 2010.
3- Penn, Kim and William V. Slaton, Measuring Model Rocket Engine Thrust Curves, The Physics Teacher — December 2010 — Volume 48, Issue 9, pp. 591.
4- Jaeger, Ralph-W.; Claudon, Jean-Louis (May 1986). Ariane — The first commercial space transportation system. Proceedings of the 15th International Symposium on Space Technology and Science.
5- https://www.stuff.co.nz/business/84299891/new-zealand-space-industry-prepared-for-takeoff
6- https://spacenews.com/chart-arianespace-spacex-battled-to-a-draw-for-2014-launch-contracts/
7- https://www.ulalaunch.com/explore/rocket-science/fun-facts
8- http://www.oktanyumroket.com/genel/Modelroketcilik.html (1. görsel)
9- https://journalstar.com/lifestyles/rocket-launch/image_491af8ae-d817-5fb9-bc56-f5f0d024bdee.html (2. görsel)

Foto altı yazıları:

1. Amerikan Ulusal Roketçilik Kurumu’nun kurucularından G. Harry Stine (solda) ve Orville H. Carlisle (sağda).
2. Orville Carlisle’ın patenti.
3. Sputnik 1 uzay aracı.