MARİA THERESİA’NIN TAHT SERÜVENİ

Kapak Dosyası

FATİH KARABULUT
fbkrblt@gmail.com

“Vasat bir barış şanlı bir savaştan daha iyidir.”

Maria Theresa

Bir Orta Avrupa hanedanlığı olan Habsburglar, Kutsal Roma İmparatorluğu’nun taht serüveninde 1273’ten 1438 tarihine kadar belirli aralıklarla iktidara gelmişlerdi. 1438’den itibaren Kutsal Roma İmparatorluğu’nda Habsburglar tek egemen güç olmuştu.

XVIII. yüzyıla gelindiğinde ise Habsburg Hanedanlığının soyu tükenme tehlikesi altındaydı. Bu tehlike iki Habsburg şubesinden biri olan İspanya’da ortaya çıkmıştı. Olayın temelinde İspanya Kralı II. Carlos’un (1661-1700) bir erkek varisi olmaması vardı ve ölümüyle İspanya Veraset Savaşları (1700-1714) başlamıştı. Habsburg şubesinin bir diğer kolu olan Kutsal Roma İmparatorluğu’nda ise I. Joseph’in (1678-1711) beklenmedik ölümü ve tahta VI. Charles’ın (1685-1740) geçmesiyle başlamıştı. Çünkü müteveffa I. Joseph ve VI. Charles’ın bir erkek varise sahip olmamaları hanedanlığın sonuna işaret ediyordu. Bu belirsizliği ortadan kaldırmak isteyen Charles, ‘Faydacı Müeyyide/Siyasal Vasiyetnâme’ (Pragmatische Sanktion) hazırlatmıştı.

Avusturya Veraset Savaşları’nda
Bâbıâli’nin Tavassut Girişimi
BOA, A. DVN. DVE. d. nr. 151, hk. 14.

Bâbıâli, Avusturya Veraset
Savaşları’nın Akdeniz’e sıçraması ve
ticareti etkilemesinden dolayı savaşın kendi
karasularında yapılmaması için Mainz’da
bulunan elçilere yolladığı nâme
BOA, AE. I. Mahmud, nr. 2717.

FAYDACI MÜEYYİDE VE VERASET DİPLOMASİSİ

1713 tarihinde İmparator VI. Charles, ‘Weisse Liesl’ (Beyaz Zambak) lakabıyla tanınan Brunswick Prensesi Elizabeth Christina ile hayatını (1713) birleştirmişti. Ama Charles bu evlilikten bir erkek çocuk olmaması ihtimaline karşı, Faydacı Müeyyide olarak adlandırılan uygulamayı devreye sokmuştu. Ve VI. Charles’ın kızı Maria Theresia (1717-1780) dünyaya geldiğinde ilk varis olmuştu. Benzer bir durumu yaşamak istemeyen Rus Çarı I. Petro (1672-1725), Romanov Hanedanlığının geleceği için kız erkek fark etmeksizin herkesin kendi halefini seçebilme hakkını (1720) getirmişti. Charles ise herhangi bir engel çıkmaması için I. Joseph’in kızlarından Bavyera Elektörü Charles Albert (1697-1745) ile evli olan Maria Amalia ve Saksonya Elektörü III. August (1696-1763) ile evli olan Maria Josepha’nın taht haklarından feragatlerini sağlamıştı. Bu sayede Bavyera ve Saksonya elektörleri de eşlerinden dolayı imparatorluk üzerinde hak sahibi olamayacaklardı. Yanı sıra VI. Charles, Maria Theresa’nın Lorrein Dukası Franz Stephan ile evliliğini (1737) ayarlamıştı. Fakat Charles’ın en büyük problemlerinden biri mutad veraset uygulamasının geçerliliğini sağlamak için Kıta Avrupası içerisinden de destek bulmalıydı.

Tim Blanning, Frederick The Great: King Of Prussia, Random House, New York.

Pragmatische Sanktion: https://oe99.staatsarchiv.at/18-jh/die-pragmatische-sanktion/

Charles, İngiltere’nin müeyyideyi kabul etmesi için 1714’te İngiltere Kralı olan Hannover Elektörü George’un (1660-1727) krallığını tanıyarak ve Trieste’de kurulan Ostend Şirketi’nin kapatarak Viyana Antlaşması’nı (1731) yapmıştı. Hollanda Stadtholder’ı (vali) İspanya Veraset Savaşı ile İspanya’da Bourbonların hakimiyeti ele geçirmesi ve İspanya-Fransa Bourbon ittifakı, Hollanda’nın aleyhine olmuştu. Buna karşı Hollanda, Fander’in (Belçika) Habsburgların eline geçmesiyle Bariyer Antlaşması (1715) yapmış. Ve Bourbonlara karşı Habsburgların desteğini almak için müeyyideyi kabul etmişti. Charles, İspanya’nın müeyyideyi kabul etmesi için Don Carlo’nun Parma-Piacenza dukalıkları ve Toskana Grandukalığı üzerindeki haklarını (1731) tanımıştı. Saksonya Elektörü III. August ise Lehistan Veraset Savaşları (1733-1738) sırasında kendisinin Lehistan Kralı ve Litvanya Grandükü olmasına yardım eden Charles’ın müeyyidesini kabul etmişti. Charles, Fransa’nın müeyyideyi kabul etmesi için Leh Veraset Savaşları’ndan sonra imzalanan Viyana Antlaşması (1738) ile Lorrein Dukalığını vermişti. Charles’ın tüm bu girişimlerine karşı Wittelsbach Hanedanlığı’ndan Bavyera, Trier, Palatine ve Köln elektörlükleri hiçbir şekilde müeyyideyi kabul etmemişlerdi.

AVUSTURYA VERASET SAVAŞLARI (1740-1748)

Kutsal Roma İmparatoru VI. Charles’ın 1740’taki ölümü müeyyide için yapılan tüm girişimleri geçersiz kılmıştı. Babasından iyi işleyen bir imparatorluk devralmayan Maria Theresa 23 yaşında tahta çıkmıştı. İmparatorluğun geniş topraklara sahip olması ve Avusturya, Macaristan, Bohemya, Flander ve Milan gibi bağımsız idari yapılar imparatorluğun yönetimini zorlaştırmıştı. İmparatorluğun yapısı ve imparatorluk tacı büyük bir savaşa sahne olacaktı.

İmparatorluk için Macar Kraliçesi Maria Theresa’yı İngiltere, Hollanda ve Saksonya Elektörlüğü desteklerken; Fransa, Prusya ve Witteslbach Hanedanlığının üyeleri Bavyera Elektörü Charles Albert’ı desteklemişti. Tarihi İzzî’de veraset savaşının anlatımı: Nemçe (Avusturya) Devleti’nin erkân ü ricâli ittifâkları ile müteveffânın veliyy-i ahdi olan kızını Çâsârîçe olmak üzere ihtiyâr u itibâr etmişler idi. Lâkin Nemçe memâliki fi’l-asl yedi ve hâlâ dokuz aded hükûmetden ibâret olup, bu dokuz aded hükûmetlerin her birine birer hersek (elektör) mâlik ve mutasarrıf olmağla, beynlerinde Çâsâr tabîr eyledikleri İmperator olmağın, zikr olunan herseklerin cümlesine hâkim ve zâbit olduğu cihetden, Çâsârlık ile İmperatorluk keyfiyyeti evlâd-ı zükûra munhasır ve bu âdet ancak Nemçe Devleti’ne mahsûs bir keyfiyyet olup … ittifâk-ı ârâ ile zikr olunan dokuz âded herseklerden cümlenin muhtârı her kim ise intihâben Çâsâr olup,… Avrupa tabîr olunan memâlikde vâki‘ olan mülûk-i Nasârâ’nın dahi her biri tarafeynden birine meyl ü incizâb ile bulunduğu cânibe imdâd ü iânet etmeleriyle…” (İzzî, 2019: 86-87).

Kutsal Roma İmparatoru VI. Charles
Döneminde Sınırlar Charlers W. Ingrao, The
Habsburg Monarchy 1618-1815, 2. Edition,
Cambridge University Press, Cambridge,
2000.

VII. Charles’ın Tac Giymesi (Bavyera Elektörü
Charles Albert) https://en-academic.
com/dic.nsf/enwiki/32644

İmparatorluğun içinde bulunduğu vaziyeti fırsata çevirmek isteyen Brandenburg Elektörü ve Prusya Kralı II. Firedrich (1712-1786) ise Silezya’yı (1741) işgal etmişti. Friedrich’in bu işgali cüretkâr bir girişim olarak görülmüştü. Ama Brandenburg Elketörlüğü Otuz Yıl Savaşları’ndan (1618-1648) beri askeri donanım ve kapasite olarak sürekli gelişen bir yapıya sahipti. Ve Friedrich’in seksen bin kişilik bir orduya sahip olması, cüretini gösteren bir güçtü.

Friedrich’in Silezya işgalinden sonra Fransa, Bavyera, Köln, Trier ve Pfalz elektörleri de savaşa katılmıştı. Maria Theresa ise savaşın geniş bir alana yayılması ve Friedrich’in birliklerine karşı koyacak askeri güce sahip olmadığından Friedrich’e Silezya’yı (1741) vermişti. Maria Theresa askeri güç olarak yeterli kuvvete sahip olmadığı gibi müttefik kuvvetlerin yeterli desteğini de alamamıştı. Yanı sıra Thresa, Rusya’dan beklediği yardımı alamamıştı. Çünkü VI. Charles döneminde Osmanlı İmparatorluğu’na karşı Habsburg-Romanov ittifakı (1726, 1732 ve 1735) yapılmıştı. Fakat VI. Charles, Osmanlı İmparatorluğu ile 1736-1739 savaşında Belgrad Antlaşması’nı (1739) yaparak, Rusya’yı savaşta yalnız bırakmıştı. Ve Çariçe Anna (1693-1740), Osmanlı İmparatorluğu ile anlaşma yapmak zorunda kalmıştı. Bu durum Romanovların, Habsburglara karşı sergiledikleri tutumun nedenini açıklıyordu.

Frederick portrayed by Heinrich
Franke (1764).
Tim Blanning, Frederick The Great: King Of
Prussia, Random House, New York.

Maria Theresa’nın istediği desteği bulamaması ve savaşın yayıldığı alanın genişliği imparatorluk kuvvetlerini güçsüz kılmıştı. Bundan yararlanmak isteyen Bavyera Elektörü Charles Albert, Maria Thresa’nın zayıf olduğu bir anda müttefik güçlerin yardımıyla Frankfurt am Main’de elektörlerin oyuyla VII. Charles olarak imparator (1742) seçilmişti. Böylece 1438’den itibaren imparatorlukta hüküm süren Habsburglar yerine Witteslbach Hanedanlığı hükümdarlığı devralmıştı. Ama VII. Charles imparator olmasına karşı, imparatorluk askerleri Maria Theresa’yı desteklemişti. Diğer tarafdan Fransa Başvekili Kardinal Fleury’nin (1653-1743) vefatı sonrası XV. Louis (1710-1774), İngiltere’nin denizaşırı sömürgelerine darbe vurmak ve İngiltere’yi pasif kılmak için İspanya ile ‘Family Compact’ Antlaşmasını (1743) yapmıştı. Bu antlaşmayla XV. Louis, İspanya’ya Cebelitarık, Minorka, Parma, Piacenza ve Lombardiya’yı alma sözü vermişti.

Kutsal Roma İmparatoriçesi, Macaristan ve Bohemya Kraliçesi,
Avusturya Ardüşesi Maria Theresa, 1762.
Justin C. Vovk, In Destiny’s Hands: Five Tragic Rulers
Children of Maria Theresa, i Universe, Inc., New York Bloomington.

Prusya Kralı II. Friedrich ise kendisine ‘Protestan Soyguncu’ diyen Maria Theresa’nın Silezya’yı geri alma düşüncesini sezdiğinden tekrar taht savaşlarına geri dönmüş ve Maria Theresa’ya karşı verdiği savaştan sonra Dresden (1744 ve 745) Antlaşmasını yaparak Silezya’yı mülkü yapmıştı.

1745’e gelindiğinde İmparator VII. Charles’ın vefatı veraset savaşlarının sonunu getiren bir gelişmeydi. Bu durum müttefikleri amaçsız bıraktığından Maria Thresa’nın kocası Toskana Grandükü Franz Stephan Frankfurt am Main’de imparatorluk diyetinde elektörlerin oyunu alarak imparator olmuştu. Nihai olarak Avusturya Veraset Savaşları, Aix La Chapelle Antlaşması (1748) ile Maria Theresa imparatorluğun tek sahibi olurken; İspanya Parma, Piacenza, Guastala ve Prusya Silezya’yı almıştı.

Viyana’daki Maria Theresa Anıtı / Fotoğraf: B. Kağan Kaya

Maria Theresa, veraset savaşları ile imparatorlukta Habsburgların yerini sağlama aldığı gibi Habsburg Hanedanlığının geleceğini de garanti altına almak için on bir kız ve beş erkek çocuk doğurmuştu. Bu çocuklardan II. Joseph imparator, Leopold Toskana Grandukası (II. Leopold), Maximillian Köln Başpiskoposu ve Maria Antonette Fransa Kraliçesi olacaktı. Fakat Maria Theresa’nın asıl korkusu Prusya Kralı Büyük Friedrich idi. İmparatorluk Şansölyesi Prens Kaunitz (1711-1794), Fransa’yı tehlike olmaktan çıkarıp, Prusya’yı asıl tehdit olarak görmeye başlamıştı. Bu doğrultuda Kaunitz, Theresa’ya Fransa ile dostluk kurmayı ikna etmişti. Ve Theresa, XV. Louis ile birlikte yeni bir ittifak kurarak diplomatik bir devrim gerçekleştirmişlerdi. Geleneksel iki düşman müttefik olmuşlardı. Bu müttefiklik ilişkisi Yedi yıl Savaşları’nda da (1756-1763) kendini gösterecekti.

OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN AVUSTURYA VERASET SAVAŞLARINA BAKIŞI

Osmanlı İmparatorluğu, Rusya ve Avusturya’ya karşı verdiği savaşın ardından imzaladığı Belgrad Antlaşması (1739) ile imparatorluğun prestijini artırmıştı. Bâbıâli, bu antlaşmadan sonra ‘şahane-i rehavet’ olarak adlandırılan bir döneme girmişti. Bu sürecin başlangıcında Osmanlı İmparatorluğu, Kıta Avrupası içinde cereyan eden olayları takip etmekle yetinmişti. Maria Theresa ise Bâbıâli’yi savaşın dışında tutmak ve imparatorluğun dostluğunu göstermek ve kocası Franz Stephan’ın imparator olduğunu bildirmek için büyükelçi olarak Corfiz Anton Uhlfeld’le mektup göndermişti: “Nehr-i Menos (Main) kenarında vaki Frankfurt nâm şehirde elektörlerin hüsn-i irâdetleriyle ve hâtem-i zerrin tabir olunur kanunnâmenin kaidesi üzre mübarek Devlet-i Roma’nın tahtına şer‘an mürtefi ve şehr-i mezbûra azîm âlây ve şenlikler ile girip mutâd olan dîvân-ı merasimi edâdan sonra Oktobrus’un dördüncü günü küberâ ve ayân-ı devletin azîm izdihamında tâc-ı imparatoriyle mütevvec olduğumuz …” (BOA, E. 421/1)

Theresa’nın bu girişiminin ardında Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşa dahil olması halinde Prusya, Bavyera ve Fransa’nın dahil olduğu savaş cephesinin genişlemesi imparatorluk kuvvetlerini çok zayıf düşürecekti. Versay ise İspanya, Prusya ve Bavyera askeri kuvvetlerin Bâbıâli’den ek askeri yardım talep etmişti. Bâbıâli ise imparatorluğun halihazırda İran Şahı Nadir’le savaşta olduğundan asker yollamasının mümkün olmadığını belirtmişti. Fakat Versay, Bâbıâli’nin savaşa dahil olması için 1745’te elçisi Michel Ange de Castallane’yi göndermişti. Castallane, Bâbıâli ile yaptığı görüşmede İspanya, Prusya, Bavyera ve Osmanlı’nın dahil olduğu bir müttefiklik teklif etmişti. Macaristan’ın Habsburglardan alınıp tekrar Osmanlı’ya verilmesi de teklifler arasındaydı. İmparator VII. Charles’ın Bâbıâli ile iyi ilişkiler geliştirmek istemesi de kayda değer bir gelişmeydi. Müttefik kuvvetlerin amacı Maria Theresa’ya karşı mücadele etmek, Viyana ile hiçbir şekilde masaya oturmamak ve VII. Charles’ı desteklemekti. Bu gelişmeler Bâbıâli için olumlu bir teklif olsa da XV. Louis’in denizaşırı çıkarları ve II. Friedrich’in öngörülemez kişiliği böyle bir müttefikliğe gölge düşürmüştü. Bu müttefiklik ilişkisi Bâbıâli, İsfahan’la müzakere aşamasındayken; II. Friedrich’in Dresden Antlaşmasını (1745) yapması ve İmparator VII. Charles’ın ölümü ile ortadan kalkmıştı.

Bâbıâli, müttefik bloğunun oluşmadan dağılmasından sonra tarihinde ilk kez ‘tavassut’ (arabuluculuk) rolüne soyunmuştu. Bâbıâli, veraset savaşları sürerken taraflar arasında arabuluculuk yapmak için hükümdarlara nâmeler yollamıştı: “müluk-ı Nasara’nın cenk ve cidâlleri güya kalıb-ı sulh u salâha ifrâğ olunmak için cümle taraflarından rağbet olunur ise tavassut olunmak şayet mümkündür deyu bâ-emr-i hümâyûn taraf-ı çâkeranemden Avrupa mülûkî başvekillerine…” (BOA, 151: 14). Bu namelere cevap olarak İspanya, Lehistan, Fransa, Prusya, Bavyera ve Avusturya memnuniyetlerini dile getirirken; İsveç ve Venedik ise savaşın tarafı olmadıklarını ama yapılan teşebbüsten memnuniyet duyduklarını ifade etmişlerdi.

Bâbıâli her ne kadar savaşın dışında kalsa da savaşın cereyan ettiği yerlerden biri de Akdeniz’di. Fransa, İspanya, Toskana ve İngiltere devletlerinin patentinde korsanlık ve piratlık (haydutluk) yapan gemiler, Akdeniz ticaretine zarar vermekteydi. Bâbıâli, Kutsal Roma İmparatorluğunun sekreteryası olan Mainz Elektörlüğü’nde bulunan yabancı devlet elçilerine gönderdiği nâmede: “Hudûd dahî şöyle münâsib görülmüşdür ki Mora Ceziresi’nin verâsında vâki nihayet-i hudûd-ı İslâmiyye’den karşı-be-karşı cenûb cânibinde iklim-i Mısır’ın nihayet-i garbisi olan Girid Körfezi’ne doğru bir hatt-ı müstakîm farz olunup o hattın şarkisinde vâki Devlet-i Aliyye sularında bulunan bi’l-cümle cezireler ve açık enginde ve Rumeli ve Arabistan kıyılarına bir türlü cenk gemileri ve korsanları duhûl eylemeye …” (BOA, 45/2717) ibarelerine yer vermişti.

Bu olaylar çerçevesinde Bâbıâli, Versay’ın müttefiklik teklifinin ölü doğmasından sonra dış politikasında diplomatik bir devrim gerçekleştirerek, Avrupa’nın kendi iç mücadelesine diplomatik arabuluculuk ile müdahil olmuştu. Dış politikadaki bu değişim Karlofça’dan (1699) sonra devlet bürokrasisinde ‘ketebe sınıfı’na mensup insanların görev almasıyla diplomatik argümanların devlet bürokrasisinde giderek geliştiğini göstermişti.

VII. Charles’ın ölümünün ardından Franz Stephan’ın imparatorluğu Aix La Chapelle ile meşruiyet kazanmıştı. İmparator Franz, Bâbıâli ile dost ilişkiler geliştirmek ve meşruiyetini bildirmek için Orta elçi olarak Heinrich von Penkler’i İstanbul’a yollamıştı. Bâbıâli ise Franz’ın imparator oluşunu tebrik etmek için Mustafa Hatti Efendi’yi Viyana’ya (1748) elçi olarak göndermişti. Bâbıâli dostluğun devam etmesi için Toskana Grandukalığı’na verilen ‘Ahidnâme-i Hümâyun’daki imtiyazları yenilemişti. Maria Theresa, Bâbıâli’nin dostça yaklaşımından ve veraset savaşları sırasında herhangi bir saldırıda bulunmamasından memnuniyet duymuştu. Ve bu dostluğun devam etmesi için Belgrad Antlaşması tecdit edilmişti.

MARİA THERESA’NIN AYDINLANMACI KİŞİLİĞİ

Maria Theresa dönemi ‘belle epoque’ (güzel zamanlar) olarak ifade edilecek bir zaman aralığı değildi. Tahtta kaldığı sürenin önemli bir bölümü savaşla geçmişti. İmparatorluğun sürekli savaş halinde olması bilimsel ve kültürel faaliyetlerin geri planda kalmasına neden olmuştu.

Maria Theresa dönemi Kameralist politikaların hâkim olduğu ve homojen bir toplum yaratma fikri esastı. Bu düşünce halkın ve devlet kurumlarının refah ve zenginliği artırma temelinde şekillenmişti. Maria Theresa, mali ve askeri ıslahatlarının yanında cadı davaları, işkence, arsenik reklamı ve ahırlara mumla girilmemesi gibi yasaklar getirmişti. Theresa, Habsburg tebaasının okuma yazma oranını artırmak ve kültürel hayatına süreklilik katmak için çocukların altı yıl eğitim alacağı okullar açmıştı. Çiftçileri, küçük çiftlik sahipleri haline getirmişti. Ve fahişeliğin önüne geçmek için Keuschheits Kommission’u (İffet Komisyonu) kurarak toplumun daha sağlıklı işlemesini sağlamaya çalışıyordu. Yanı sıra Theresa, Versay Sarayı’na eş değer bir yapı olarak Schönbrunn Sarayı’nı inşa ettirmişti. Bu saray hanedanlığın yazlık sarayı olarak faaliyet gösteren bir kompleks olarak inşa edilmişti. Schönbrunn Sarayı’nın bir diğer özelliği hayvanat bahçesine (1752) ev sahipliği yapmış olmasıydı. Bir diğer önemli gelişme ise İmparator Franz, Viyana Doğal Tarih Müzesini açarak fark yaratmıştı.

Viyana’nın kültürel hayatında önemli bir yer işgal eden Burgtheater ve Karntnertorttheater tiyatroları önemli gösterimlere sahne olmuştu. Ayrıca 1770’lerde ticari tiyatroların ortaya çıkması kültürel hayata zenginlik katan unsurlar olmuştu.

Theresa, aydınlanmacı bir kişilik olarak tanınmasına karşı, yarı aydınlanmış bir figür olarak görmemize neden olan bazı uygulamalara sahipti. Bunlardan en barizi Viyana’da ikamet eden Protestanların Katolik halkın keyfiyeti için Macaristan’a gönderilmesinin yanında basım faaliyetlerine ve tiyatro sunumlarına uygulanan sansürler ‘yarı aydınlanmış’ bir profil ortaya çıkarmıştı. Theresa her ne kadar sansür heyetinin başında olan Cizvitlerin yerine Gerhard van Swieten’i yönetime getirse de Montesquieu, Diderot, Montaigne ve Lessing gibi yazarların bazı eserleri sadece yayınlanmıştı.

Genel olarak XVIII. yüzyıl Aydınlanma Dönemine damga vuran kadın hükümdarlardan Maria Theresa ve Çariçe II. Katerina (1729-1796) fark yaratan kişiliklerdi. Katerina’ya parantez açacak olursak zamanın önde gelen figürlerinden Voltaire, Diderot, D’Alembert ve Friedrich Melchoir Grimm gibi kişilerle mektuplaşmıştı. Aydınlanmacı yönünü bilimin ve kültürün patronajlığını yaparak sergilemişti. Voltaire’n ölümünden sonra Ferney Şatosu’ndaki kütüphanesini satın alarak Ermitaj Müzesine yerleştirmişti. Aynı şekilde Diderot’un kızının drahoması (çeyiz parası) için satışa çıkardığı kitapları satın almış ve kitapların kaydı hayat şartıyla Diderot’ta kalmasına izin vermişti.

KAYNAKÇA:

– Robert K. Massie, Çariçe Katerina, Çevre: Hakan Abacı, İş Bankası Yayınları, I. Basım, İstanbul, 2020.

– Martyn Rady, Habsburglar, Çev: Cem Demirkan, Kronik Yayınları, I. Baskı, İstanbul, 2021.

– Mustafa Hattî Efendi, Viyana Sefâretnâmesi, Haz: Ali İbrahim Savaş, TTK, Ankara, 1999.

Foto altı yazıları

1. Kutsal Roma İmparatoru VI. Charles Döneminde Sınırlar

Charlers W. Ingrao, The Habsburg Monarchy 1618-1815, 2. Edition, Cambridge University Press, Cambridge, 2000.

1. VII. Charles’ın Tac Giymesi (Bavyera Elektörü Charles Albert) https://en-academic.com/dic.nsf/enwiki/32644
2. Frederick portrayed by Heinrich Franke (1764).

Tim Blanning, Frederick The Great: King Of Prussia, Random House, New York.

1. Kutsal Roma İmparatoriçesi, Macaristan ve Bohemya Kraliçesi, Avusturya Ardüşesi Maria Theresa, 1762.

Justin C. Vovk, In Destiny’s Hands: Five Tragic Rulers Children of Maria Theresa, i Universe, Inc., New York Bloomington.