TUNA’NIN VİYANA’DAKİ KARDEŞİ: WIENFLUSS

KAĞAN KAYA
kagantr@gmail.com

Viyana içindeki Tuna Nehri’ni besleyen akarsuların en büyüğü, şehirle aynı adı taşımaktadır. Günümüzde çoğu zaman göz ardı edilse de bu dere Viyana’nın çevre ve şehir tarihi açısından büyük öneme sahiptir ve meraklıları tarafından keşfedilmeyi beklemektedir.

BİR “ALP DERESİ”

Okuduğunuz yazıya konu olan akarsu; Viyana’nın batısında, Aşağı Avusturya eyaleti sınırları içinde, Wienerwald’deki (“Viyana Ormanı”) 576 metre rakımlı Kaiserbrunnberg yükseltisinin yamaçlarından doğar. “Wien” veya “Wienfluss” diye adlandırılır. Wien aynı zamanda Viyana şehrinin Almanca adı olmakla beraber, akarsudan bahsedildiğinde ismin başına dişil belirtme edatı (harf-i tarif/“Artikel”) eklenmekte yani “die Wien” biçimi kullanılmaktadır. Bu yazıda ise Wienfluss (“Viyana Deresi”) adı tercih edilmiştir.

Wienfluss’un, kaynağından Tuna’nın Viyana içindeki bir kolu olan Donaukanal’a döküldüğü yere kadarki uzunluğu 34 km’dir. Bunun aşağı yukarı yarısı Aşağı Avusturya eyaleti, yarısı ise Viyana sınırları içinde kalır. Başlangıçta Dürre Wien ile Kalte Wien adlı iki dereciğin birleşimiyle oluşan bu akarsuyun yukarı kesimleri çok eğimli bir araziden akmaktadır. Dere yatağı kar erimesi veya aşırı yağış durumlarında aniden çok fazla suyla dolabilmektedir. Bu özelliğiyle bir Alp deresi karakteristiği taşıyan Wienfluss, yılın büyük bölümünde küçük bir dere görünümündedir. Sözü edilen kabarma durumlarında, su miktarı normalin 2000 katına kadar çıkabilmektedir. Bu nedenle tarihte pek çok sel felaketi oluşmuş, akarsu üzerindeki ve çevresindeki pek çok insan yapısı yıkılmıştır. Bu seller zaman içinde dere yatağında ve derinliğinde değişikliklere de neden olmuştur.

Viyana, Tuna ve Wienfluss’un konumlarını gösteren bir kroki (Çizim: B. Kağan Kaya)

Tarihte Wienfluss, Viyana ve çevresi için önemli bir yere sahiptir. Akarsuyun, Roma İmparatorluğu döneminde bugünkü Viyana şehir merkezi civarında konuşlu askerî üs ile daha iç kısımlarda yaşayan yerli halkı birbirine bağlayan bir işleve sahip olduğu düşünülür. MS 1100 yılından 20. yüzyılın başlarına kadar Wienfluss’a bağlı kanallarda birçok değirmenin faaliyet gösterdiği bilinmektedir. Değirmenlerin etrafında bunların ihtiyaçlarını karşılayan pek çok marangozhane de yer almaktaydı. Akarsuda ağaç kütükleri taşınıyor, balıkçılık yapılıyordu. Pek çok tekstil ve boyama atölyesi de su ihtiyacını buradan karşılıyordu.

Kaiserbrunnberg’de Wienfluss kaynağı ve İmparatoriçe Elisabeth’in (Sisi) 1882’teki ziyaretine dair yazıt. (Foto: B. Kağan Kaya)

ISLAH ÇALIŞMALARI

Wienfluss’un aşırı uçlarda gezen düzensiz rejimini kontrol altına almak için Roma zamanından beri dere yatağına set kurmak, gölet veya rezervuar oluşturmak gibi birtakım müdahaleler yapılmıştır. Akarsuyun su miktarının çok artması sellerden dolayı zararlıydı ancak çok azalması da sorunlara neden oluyordu. Öncelikle akarsuya boşaltılan atıklar yeterli su olmayınca birikiyor, kötü kokulara ve hastalıklara yol açıyordu. Kanallar üzerindeki değirmenler su azalınca işlemez hâle geliyor, hatta aylarca boşta kalıyor, böylece ciddi maddi kayıplar yaşanıyordu. 18. yüzyılda akarsuyu istikrarlı bir su rejimine kavuşturma projeleri tasarlanmasına rağmen bunlar birkaç küçük düzenleme dışında hayata geçirilememiştir.

Wienfluss’u oluşturan Dürre Wien ve Kalte Wien derelerinin Pressbaum’da birleştiği nokta (Foto: B. Kağan Kaya)

19. yüzyılın sonlarına gelindiğinde Tuna Nehri’nin regülasyonu aşamasında Wienfluss için de bir ıslah projesi hazırlanmıştır. Dere yatağı birçok yerde daraltılmış, derinleştirilmiş ve düzleştirilmiştir. 1894-1904 yılları arasında gerçekleşen bu çok kapsamlı çalışmalarla akarsuyun Viyana sınırları içinde kalan önemli bir bölümü derin bir beton yatak içine alınmıştır. Çeşitli toplama kanalları da destek olarak eklenmiş, özellikle şehir merkezine yakın kesimlerin üstü tonozlarla örtülüp kapatılmıştır. Dönemin kent içi raylı ulaşım sistemi Wiener Stadtbahn, kısmen akarsuya paralel bir hat üzerinde faaliyet gösteriyordu. Bugünkü U4 metro hattı da bu güzergâhı kullanmaktadır.

Stadtpark’ta Wienfluss (Foto: B. Kağan Kaya)

GÜNÜMÜZDE VE GELECEKTE WIENFLUSS

Günümüzde Wienfluss; Viyana’nın meşhur Schönbrunn Sarayı’nın önünden, dükkânları ve kafeleriyle turistler kadar Viyanalılar tarafından da rağbet gören egzotik pazar Naschmarkt’ın altından, şehrin en önemli parklarından Stadtpark’ın içinden geçerek Schwedenplatz yakınlarında Donaukanal’a, dolayısıyla Tuna Nehri’ne sessiz sedasız karışmaya devam etmektedir. Akarsuyun içinden aktığı vadi olan Wiental, bugün şehrin önemli ulaşım arterlerinden biridir. Bu nedenle büyük bölümünün rekreasyon alanı açısından cazip bir yer olduğu pek söylenemez. Ancak Viyana Belediyesi uzun zamandır sürdürdüğü çalışmalarla bu durumu değiştirmeyi amaçlamaktadır. Wienfluss boyunca çeşitli bisiklet ve koşu yollarıyla çocuklar için alanlar planlanmıştır. Dere yatağının kısmen de olsa tekrar doğal hâle getirilmesi gibi tedbirler hem doğanın kendisi hem de şehir halkı için bir nefes alma fırsatı sunmaktadır. Bununla birlikte akarsu seviyesinde vakit geçiren insanların olası sel tehlikelerine karşı uyarılması için çeşitli sinyaller ve alarmlar da gerekli yerlerde mevcuttur.

Doğa düzenlemelerinin yanı sıra akarsu vadisinde yapılan kentsel dönüşümler de yaşam kalitesinin artmasına yardımcı olmaktadır. Çeşitli festival ve sergi gibi kültürel etkinliklerle kamuoyunun ilgisinin bu bölgeye çekilmesi hedeflenmiştir. Wienfluss ve çevresi, bugün olduğu gibi gelecekte de Viyana’da şehir ve peyzaj planlaması anlamında öncelikli bölgelerden olacaktır.

Viyana’daki Karlskirche önlerinde Wienfluss (1817). Bu bölgede bugün yer altından
akmaktadır. / Jakob Alt (sanatçı), CC BY 4.0 Wien Museum (düzenlenmiştir.)

KAYNAKÇA:

– Erben, T. (1980). Der Wienfluß : Historisches Museum der Stadt Wien, Karlsplatz, 10. April bis 1. Juni 1980. Wien: Eigenverl. d. Museen d. Stadt Wien.

– Niederwieser, W. (2010). Die Wien: Stadterneuerung im Wiental. Wien: Stadt Wien, MA 25.

– www.geschichtewiki.wien.gv.at/wienfluss (15.03.2022)