YAPRAK DÖKMEYEN PARTİ

Satranç, zaman zaman bir strateji oyunu olmaktan öte, bir sanat eseri halini alabiliyor. 64 karede oynanabilecek sayısız oyun, üretilebilecek sayısız taktik varken nasıl bazı oyunlar diğerlerinden daha fazla hoşumuza gider, nasıl asırlarca konuşulur, bir satranç oyunu nasıl bir şiire benzer diye merak ediyorsanız, gelin oynanmış en güzel satranç oyunlarından birine göz atalım.

Herdem Yeşil Parti (The Evergreen Game), diğer bir deyişle Yaprak Dökmeyen Parti, 1852’de Adolf Anderssen ve Jean Dufresne arasında oynanmış, deyim yerindeyse yaşlanmayan bir satranç oyunudur. Bu oyun hakkında, yine bu oyunun isim babası olan Wilhelm Steinitz şu sözleri söyleyecekti: “Herdem Yeşil Parti, Anderssen’in defne yapraklarından yapılmış tacıydı.”

Satranç tahtalarınız hazırsa başlayalım.

Anderssen beyaz taşlarla, Dufresne ise siyah taşlarla oynuyordu.

1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fc4 Fc5 4. b4

Bu açılış döneminde sıkça oynanan ama günümüzde popülerliğini görece yitirmiş Evans Gambiti’dir. Beyaz taşlarını daha hızlı geliştirebilmek için bir piyonunu feda ediyor.

4…Fxb4 5. c3 Fa5 6. d4 exd4 7. O-O d3?!

Dufresne, Anderssen’in öğrencisiydi. 7…dxc3 hamlesinin kendisi için çok tehlikeli olabilecek varyasyonlara yol açabileceğini tecrübe etmişti. Dolayısıyla 7…d3 hamlesinin oynandığını görüyoruz.

8. Vb3!?

Anderssen hızlı bir şekilde saldırısına başlıyor. Siyahın f7 piyonu üzerine hem fili hem de veziri ile baskı kuruyor. Bu pozisyonda 8.Ke1 de önerilen hamlelerden birisi.

8…. Vf6 9. e5 Vg6

Dufresne f7 piyonunu korumak ve taş gelişmek üzere vezirini f6 karesine getiriyor, fakat Anderssen nefeslenecek vakit bile bırakmadan e5 hamlesi ile veziri tehdit ediyor. Burada 9…Axe5 oynanamıyor, çünkü 10. Ke1 d6 11. Vb5+ ile beyazlar aynı zamanda siyah şahı ve fili tehdit edip materyal kazanabiliyor.

10. Ke1! Age7 11. Fa3 b5?!

Fa3 hamlesinin büyük bir tehdidi yok fakat siyahların şah kanadından rok yapmaya hazırlandığını göz önünde bulundurulduğunda a3 beyaz fil için güzel bir kare seçimi oluyor. Bu hamleden sonra siyahın oynayabileceği güzel hamleler mevcut, fakat burada b5 hamlesi tercih ediliyor. Siyahlar bu feda ile vezir kanadı kalesini etkinleştirmeyi umuyor.

12. Vxb5 Kb8 13. Va4 Fb6

Feda kabul ediliyor, siyah kalesini tempoyla oyuna sokmuş oluyor ve 13.Va4 ile beyazlar da vezirini kalenin tehdidinden kurtarıyor. Bu noktada siyahlar rok yapamıyor, çünkü a3 karesindeki filin e7 karesindeki atı alması durumunda siyahlar ancak c6 karesindeki diğer atlarıyla bu fili alabiliyorlar. Fakat bu durumda a5 karesindeki fil korumasız kalıyor ve beyaz vezir rahatlıkla bu fili alabiliyor, dolayısıyla beyazlar materyal öne geçmiş oluyor. Dolayısıyla fil b6 karesine çekilip beyaz şahı görebilir duruma getiriliyor.

14. Abd2 Fb7 15. Ae4 Vf5? 16. Fxd3 Vh5 17. Af6+!?

Anderssen b1 karesindeki atını d2 karesinden oyuna sokuyor, aynı zamanda kaleler arasındaki bağlantıyı sağlıyor. Dufrense 14…Fb7 oynuyor, diğer siyah fil de güzel bir kareye yerleşmiş oluyor. Aslında bu hamle yerine rok yapılması siyahlar için daha yararlı olabilir, daha eşit bir oyun geçirilmesini sağlayabilirdi fakat siyahların şah üzerine bir saldırı başlatmak istemesi ve şahının yeterince güvende olduğunu düşünmesi Fb7 hamlesinin oynanmasına sebep oluyor.

15.Ae4 atın daha aktif hale gelmesini sağlıyor, buna karşılık siyah Vf5 hamlesini uygun görüyor. Ancak bu hamlenin pek de iyi bir hamle olmadığı Fxd3 hamlesi ile anlaşılıyor. Bir sonraki hamlede eğer önlem alınmazsa e4 karesindeki at şah çekebiliyor ve siyah vezirini bırakmak durumunda kalıyor. Dolayısıyla siyahlar vezirini tekrar oynayarak h5 karesine getiriyor.

Son olarak 17. Af6+ oynanarak güzel bir at fedası yapılıyor. Bakalım bu feda Anderssen’e neler kazandıracak?

17…. gxf6 18. exf6 Kg8

At g piyonuyla alınıyor ve artık g hattı siyah kale için açık hale gelmiş oluyor. Beyazlar 18.exf6 ile e7 karesindeki at üzerine büyük bir baskı kuruyor, artık atın düşmesi kaçınılmaz fakat yine de burada büyük bir tehdit olmadığını düşünen Dufrense Kg8 ile açık olan g hattını kontrol altına alıyor. Bu hamleden sona artık Dufrense veziri ile f3 karesindeki atı almak ve kalenin oluşturduğu açmazı kullanarak çeşitli mat tehditleri yapmak istiyor.

19. Kad1! Vxf3

Anderssen tarafından şaşırtıcı bir hamle, Kad1!. Pek bir anlamı, amacı olmayan bir hamle gibi görünebilir ama etkileri yakında görülecek. Dufrense ise bahsettiğimiz açmazı kullanarak f3 karesindeki atı keyifle alıyor.

20. Kxe7+! Axe7? 21. Vxd7+!! Şxd7 22. Ff5+

Ve işte o hamle! Anderssen e1 karesindeki kalesi ile e7 piyonunu yiyerek siyah şah için ölümcül olacak atağına başlıyor. 20…Axe7 ile bu tehditten kurtulmaya çalışan siyahlar 21.Vxd7+ hamlesi ile nasıl bir tuzağın içine düştüğünü anlamaya başlıyor. Burada siyah şahın pek bir seçeneği yok, eğer siyah şah veziri almak yerine Şf8 oynamak isterse filin ya da vezirin e7 karesindeki atı almasıyla hızlı bir şekilde mat oluyor. Peki ya veziri alırsa? 22.Ff5+ ile siyah şaha hem fili hem de kalesi ile saldıran beyazlar, siyah şaha c6 ve e8 karesi dışında başka seçenek bırakmadılar.

22…. Şe8 23. Fd7+ Şf8 24. Fxe7# 1-0

Bu atak sonrası gidebileceği sadece iki kare kalan siyah şah eğer e8 karesine kaçmak yerine c6 karesini tercih etseydi Anderssen oyunu Fd7# ile bitirebilecekti. 22…Şe8 hamlesinden sonra artık kaçınılmaz hale gelen matın son hamlelerini görüyoruz. 23.Fd7+ ile bir kez daha şah çeken beyazlar, siyah şaha kaçabileceği sadece d8 ve f8 karelerini bırakıyor. Fakat siyah şah hangisini seçerse seçsin 24. Fxe7# ile kaçınılmaz mat gerçekleşmiş oluyor.

Sakin bir şekilde başlayan, birçok satranç oyununa göre kısa sayılabilecek bu oyun sadece 24 hamle içinde çeşitli fedalar, açmazlar, tuzaklar içermekle kalmıyor; sonundaki akıllıca planlanmış mat ile de “Herdem Yeşil Parti” ismini neden hak ettiğini de gözler önüne seriyor. Acemi de olsak usta da olsak; bu oyunu ilk defa da görüyor olsak, daha önce görmüş de olsak, bir sanat eseri gibi kişiden ve zamandan bağımsız olarak güzelliğini korumayı başarabiliyor, oynayana zevk verebiliyor. Sizce de öyle değil mi?

UMUTCAN KARAKAŞ
umutcankarakas@gmail.com

Figür 1 – 7…d3 sonrası durum

Figür 2 – 10.Re1! sonrası durum

Figür 3 – 19.Rad1! sonrası durum

Figür 4 – Son durum